در قلب تاریخی شهر یزد، شهری که به ثبت جهانی یونسکو رسیده و به عنوان نگین کویر ایران شناخته میشود، موزههای متعددی وجود دارند که هر یک روایتگر بخشی از تاریخ پر فراز و نشیب این دیار کهن هستند. در میان این گنجینههای فرهنگی، موزه وزیری یزد جایگاه ویژهای دارد. این موزه که به همت و سرمایه شخصی دکتر سیدعلی محمد وزیری از فرهیختگان و نیکوکاران یزدی تأسیس شده، نه تنها نمایشگاهی از اشیاء تاریخی است، بلکه تجلی عشق به فرهنگ، هویت و میراث اجدادی است. موزه وزیری در نوع خود یکی از کاملترین و منظمترین موزههای خصوصی ایران محسوب میشود که با طبقهبندی علمی و نمایشی مدرن، بازدیدکننده را در سفری عبرتآموز از ادوار پیش از تاریخ تا دوره معاصر همراهی میکند.
این مجموعه ارزشمند که حاصل بیش از چهل سال تلاش و گردآوری خستگیناپذیر مؤسس آن است، در سال ۱۳۸۹ خورشیدی در بنایی با معماری اصیل یزدی گشایش یافت و امروزه به یکی از مقاصد ضروری برای هر گردشگر فرهنگدوستی تبدیل شده است که قصد درک عمیقتری از تمدن ایرانی در بستر جغرافیای کویر را دارد.
.jpg)
تاریخچه تأسیس و انگیزههای پدیدآورنده
ایده اولیه تشکیل موزه وزیری به دهههای پیش برمیگردد، زمانی که دکتر سیدعلی محمد وزیری، متولد ۱۳۲۳ یزد، پس از اتمام تحصیلات و بازگشت به زادگاهش، با مشاهده پراکندگی و خطر نابودی بسیاری از آثار تاریخی و فرهنگی منطقه، احساس مسئولیت عمیقی برای حفظ این میراث در خود یافت. وی که خود از خاندانی فرهنگی و مؤثر در تاریخ معاصر یزد بود، به تدریج و با سرمایه شخصی، اقدام به خرید، جمعآوری و نجات اشیایی کرد که یا در معرض تخریب بودند یا امکان خروج از مرزهای کشور را داشتند. این حرکت صرفاً یک مجموعهداری شخصی نبود، بلکه پروژهای با برنامه و هدفمند بود که زیر نظر کارشناسان باستانشناسی و موزهداری انجام میشد.
پس از سالها تلاش و انباشت مجموعهای کمنظیر، ضرورت ایجاد فضایی عمومی برای بهرهمندی همگان از این گنجینه احساس شد. سرانجام در سال ۱۳۸۹، با اختصاص بنایی قدیمی و با شکوه واقع در محله فهادان (از قدیمیترین محلات یزد) و مرمت آن با حفظ معماری اصیل، موزه وزیری به طور رسمی افتتاح گردید. این موزه نمونه بارز یک سرمایهگذاری فرهنگی-اجتماعی است که انگیزه اصلی آن نه کسب درآمد، بلکه خدمت به جامعه و نسلهای آینده است.
معماری بنا و فضای موزه؛ تلفیقی از سنت و کاربرد مدرن
بنای موزه وزیری خود یکی از آثار ارزشمند معماری یزد به شمار میرود. این بنا که متعلق به دوره قاجار است، با مساحتی حدود ۱۰۰۰ مترمربع و در دو طبقه ساخته شده و تمامی ویژگیهای معماری سازگار با اقلیم کویر را در خود جای داده است. از ایوانهای بلند، حیاط مرکزی با حوضی در میانه، بادگیرهای مختصر و مفید، دیوارهای ضخیم خشتی و گلی، طاقها و قوسهای زیبا گرفته تا استفاده از آجرکاری، گچبری و کاشیکاریهای سنتی، همگی حکایت از هنرمندی معماران یزدی دارند. مرمت و بازسازی بنا برای تبدیل به موزه، با نهایت دقت و تحت نظارت میراث فرهنگی انجام شده است تا اصالت تاریخی آن کاملاً حفظ شود.
در عین حال، سیستمهای نورپردازی مدرن، دما و رطوبتسنجی، ویترینهای امن و استاندارد و چیدمان علمی آثار، نیازهای یک موزه امروزی را برآورده میسازند. فضای داخلی موزه به گونهای طراحی شده که بازدیدکننده به آرامی و با توالی تاریخی، از بخشی به بخش دیگر هدایت میشود. حیاط سرسبز و آرام موزه نیز مکانی دلپذیر برای استراحت و تأمل پس از بازدید فراهم کرده است.
بخش پیش از تاریخ و دوران باستان؛ از نخستین سکونتگاهها تا هخامنشیان
بخش ابتدایی موزه وزیری به نمایش آثاری از دوران کهن اختصاص یافته است که قدمت برخی از آنها به هزارههای پیش از میلاد میرسد. این بخش حاوی یافتههای باستانشناسی از محوطههای مهم استان یزد و همچنین برخی نقاط دیگر ایران است. سفالینههای دستساز و چرخساز با نقوش هندسی و طبیعی به رنگهای نخودی و قرمز، متعلق به تمدنهای پیش از ایلام و دوران ایلامی، از جمله این آثارند. ابزارهای سنگی و استخوانی مانند تیغهها، خراشندهها و درفشها که نشاندهنده صنعت و سبک زندگی انسانهای نخستین در فلات ایران است، نیز در این بخش به چشم میخورد.
از دوران ماد و هخامنشی، آثاری مانند سکههای نقره و طلا (دریک و شِکِل)، مُهرهای استامپی استوانهای و مسطح با نقوش حیوانات و نمادهای سلطنتی، و ظروف سنگی و فلزی دیده میشود. یکی از جذابیتهای این بخش، نمایش تنپوشهای فلزی و زیورآلاتی مانند گوشواره، دستبند و گردنآویز از جنس مفرغ، نقره و طلا است که مهارت فلزکاران باستانی را به رخ میکشد. این مجموعه به خوبی گواه بر دیرینگی سکونت و تمدن در منطقه یزد و نقش آن در گذرگاههای تجاری باستانی است.
بخش دوران تاریخی اشکانی و ساسانی؛ تجارت و اعتقادات
گذر از بخش باستان به بخش تاریخی، بازدیدکننده را با عصر امپراتوریهای بزرگ اشکانی و ساسانی روبرو میسازد. از دوره اشکانی که یزد تحت حکمرانی آنان بود، آثاری مانند سفالهای لعابدار با لعابهای فیروزهای و سبز، مجسمههای کوچک گلی (پیکرههای انسانی و حیوانی) و سکههای دراخمای نقره با تصاویر شاهان اشکانی به نمایش درآمده است. اما تمرکز بیشتری بر دوران ساسانی، به عنوان یکی از درخشانترین دورههای تاریخ ایران، وجود دارد. در این بخش میتوان سکههای سیمین و زرین ساسانی با تصاویر پادشاهانی چون اردشیر بابکان، شاپور اول و خسرو پرویز و نمادهای آتشکده و فره ایزدی را مشاهده کرد. ظروف نقره و طلای منقوش با نقشهای شکارگاه، مراسم دربار و موجودات اساطیری، نشاندهنده شکوه هنر فلزکاری این دوره است.
همچنین مُهرها و نگینهای حکاکیشده از عقیق، لاجورد و شیشه، اغلب با نوشتههای پهلوی و نقوشی مانند نیمرخ شاه، عقاب یا گاو، بخش دیگری از این گنجینه را تشکیل میدهند. این آثار نه تنها جنبه اقتصادی و هنری، بلکه بازتابی از باورهای زرتشتی و مناسک درباری آن عصر هستند.
بخش اسلامی (قرون اولیه تا سلجوقی)؛ ظهور هنر اسلامی
ورود اسلام به ایران تحولی عظیم در هنر و فرهنگ پدید آورد و این تحول در موزه وزیری به خوبی نمایان است. آثار بخش قرون اولیه اسلامی (صدر اسلام تا آل بویه) عمدتاً شامل سفالینههای ساده یا با پوشش گِلسفید و ظروف شیشهای کدر است که هنوز تأثیرات هنر ساسانی در آنها محسوس است. با آغاز دوره سلجوقی، اوج گیری هنر سفالگری ایران را شاهدیم. در این بخش، نمونههای درخشان سفالهای مینایی با نقوش ظریف انسانی، حیوانی و کتیبههای خط کوفی، سفالهای زرینفام که گویی طلا بر روی آنها نقش بسته، و سفالهای نقاشیشده زیر لعاب (آبی و سفید) به چشم میخورد.
از دیگر آثار شاخص این دوره میتوان به ابزارهای علمی از جنس برنج مانند اسطرلابهای اولیه، قفلهای پیچیده فلزی و سکههای نقره دیوانی با خطوط کوفی و نسخ اشاره کرد. همچنین نسخههایی از قرآنهای خطی بر پوست آهو و کاغذ سمرقندی مربوط به سدههای چهارم و پنجم هجری، با خط کوفی و تذهیبهای اولیه، از گنجینههای بینظیر این بخش محسوب میشوند که جایگاه یزد را به عنوان یکی از مراکز علمی و مذهبی آن دوران تأیید میکنند.
بخش ایلخانی تا صفوی؛ دوران شکوفایی هنرهای کاربردی
دوران حکومتهای ایلخانی، تیموری و صفوی، عصر شکوفایی هنرهای تزئینی و کاربردی در ایران است. در بخش ایلخانی موزه وزیری، سفالهای معروف به “سلطانآباد” با لعاب فیروزهای و نقشهای سیاه، و ظروف مسی و برنجی منقوش با مهرهای سلطنتی به نمایش گذاشته شدهاند. دوره تیموری با تأسیس کارگاههای سلطنتی (کارگاههای دربار) همراه بود. از این دوره، کتابهای خطی نفیس از جمله برگهایی از شاهنامه، خمسه نظامی و دیوان حافظ با خط نستعلیق شکسته و تذهیبهای طلایی و لاجوردی، همچنین قالیها و قالیچههای پشمی با نقشهای هندسی و گلومرغ دیده میشود.
اما اوج این بخش، متعلق به عصر صفوی است. مینیاتورهای ظریف با موضوعات دربار و شکار، قلمدانهای لاکینقاشیشده، سلاحهای تزئینی مانند خنجر و شمشیر با دستههای منبتکاریشده عاج و نگیننشان، و پوشاک فاخر از جمله کلاههای قزلباشی و قبای ابریشمی، از آثار چشمگیر این بخش هستند. این مجموعه نشان میدهد که یزد در این دوره نه تنها یک شهر بازرگانی، بلکه مرکزی برای تولید صنایع دستی بوده است.
بخش قاجار و پهلوی؛ هنر در عصر نوگرایی
بخش مربوط به دو سده اخیر (قاجار و پهلوی) از نظر تنوع شاید غنیترین بخش موزه باشد. از دوره قاجار که یزد شاهد رونق مجدد اقتصادی بود، آثاری مانند قلیانهای بلور و نقرهکاریشده، جعبههای جواهر نشان چوبی، آینه و شمعدانهای بزرگ با تزئینات مشبک، ساعتهای دیواری کوکی و عکسهای قدیمی از شخصیتهای یزد و بناهای تاریخی شهر به نمایش درآمده است. اسناد و قبالههای تاریخی با خط نستعلیق و مُهرهای دولتی، که مربوط به معاملات، وقفنامهها و فرمانهای حکومتی است، از دیدنیهای منحصربهفرد این بخش است.
از دوره پهلوی نیز رادیوهای لامپی قدیمی، ماشینتحریر، تلفنهای اولیه، لباسهای محلی یزدی زنانه و مردانه با تمامی زیورآلات، و صنایع دستی معاصر یزد مانند ترمههای اصیل، زیلوهای نقشدار و ظروف سفالی مدرن در معرض دید قرار گرفتهاند. این بخش به خوبی تحولات اجتماعی، ورود تکنولوژیهای جدید و تلفیق سنت و مدرنیته در زندگی مردم یزد را روایت میکند.
بخش سکه و مهر؛ تاریخ اقتصاد و هویت در یک نگاه
یکی از تخصصیترین و کاملترین بخشهای موزه وزیری، گنجینه سکه و مهر آن است. این مجموعه که به صورت جداگانه و علمی طبقهبندی شده، شامل سکههایی از دوران هخامنشی تا پایان حکومت پهلوی میباشد. از دریکهای هخامنشی و سلوکی گرفته تا درهمهای ساسانی و اموی، و از دینارهای طلای عربی-ایرانی تا قرانهای نقرهای قاجاری و ریالهای پهلوی، همگی در این مجموعه حضور دارند. این سکهها نه تنها به عنوان یک وسیله مبادله، بلکه به عنوان سندی تاریخی برای مطالعه خط، عنوان پادشاهان، تاریخگذاری، نمادهای حکومتی و حتی وضعیت اقتصادی ادوار مختلف به شمار میروند. بخش مهرها نیز به همین اندازه حائز اهمیت است. مهرهای شخصی از جنس سنگ، فلز و عقیق با نام افراد، مهرهای دولتی و اداری با نشان شیر و خورشید یا دیگر نمادها، و مهرهای تجاری بازرگانان یزدی، مجموعهای کمنظیر را تشکیل میدهند. این مهرها که برای تأیید اسناد استفاده میشدند، امروزه کلیدی برای فهم ساختارهای اجتماعی، مناصب و حتی هنر حجاری هر دوره هستند.
بخش روشنایی و کتابت؛ از پیهسوز تا قلمدان
این بخش از موزه که به طور خاص به هنرهای وابسته به روشنایی و نوشتار اختصاص یافته، بسیار جذاب و آموزنده است. در قسمت روشنایی، سیر تکامل وسایل روشنایی از پیهسوزهای سفالی ساده پیش از تاریخ تا چراغهای موشی (چراغهای روغنی کوچک). دوران اسلامی، شمعدانهای بزرگ برنجی دوره سلجوقی و صفوی، و چراغهای نفتی و کاربیتی قاجاری و پهلوی به نمایش گذاشته شده است.
در قسمت کتابت، مجموعهای غنی از قلمهای نی و مرکبدانهای برنجی، قلمدانهای مقوایی لاککاریشده با مناظر و نگارگری، کاغذهای دستساز ابر و باد، ظروف آب و مرکب از جنس سفال و فلز، و آلات هندسه مانند پرگار و گونیا دیده میشود. همچنین نمونههایی از کتابهای نفیس خطی در زمینههای تاریخ، ادبیات، نجوم و پزشکی که در یزد استنساخ شدهاند، وجود دارد. این بخش بر نقش یزد به عنوان یکی از مراکز مهم تولید کاغذ، کتابت و تذهیب در طول تاریخ ایران، به ویژه در دوران میانه، تأکید میورزد.
اهمیت موزه وزیری در گردشگری فرهنگی یزد و نتیجهگیری
موزه وزیری امروزه به عنوان یک جاذبه فرهنگی ضروری در برنامه سفر هر گردشگری به یزد تبدیل شده است. این موزه چندین مزیت کلیدی دارد: نخست، مالکیت و مدیریت خصوصی آن باعث چابکی، خلاقیت در نمایش و تعامل بیشتر با بازدیدکننده شده است. دوم، توالی تاریخی کامل آثار، به بازدیدکننده امکان میدهد در مدت زمان کوتاهی، تصویر جامعی از تاریخ و هنر ایران به ویژه در بستر منطقه یزد به دست آورد. سوم، دقت علمی در معرفی آثار (با ذکر دوره، جنس و کاربرد) آن را به منبعی آموزشی برای دانشجویان و پژوهشگران تبدیل کرده است.
چهارم، موقعیت مکانی آن در بافت تاریخی شهر و نزدیکی به دیگر جاذبههایی مانند مسجد جامع، زندان اسکندر و خانه لاریها، باعث سهولت دسترسی گردشگران شده است. موزه وزیری نمونهای درخشان از این است که چگونه یک ابتکار شخصی میتواند در خدمت منافع ملی و حفاظت از هویت جمعی قرار گیرد. بازدید از این موزه، تنها دیدن اشیای قدیمی نیست؛ بلکه احترام به تلاش یک انسان برای حفظ حافظه تاریخی یک ملت، و درک عمیقتری از تمدن غنی ایران زمین است. این موزه به راستی گنجینهای وزین در دیار قنات و قنوت و قناعت است.
سفر به نقاط مختلف ایران و جهان با مجموعه گردشگری راه توس
برای تجربه سفری راحت و بیدردسر ، شما مخاطبان عزیز میتوانید به سادگی به سایت راه توس مراجعه کرده و در سریعترین زمان ممکن، بلیت های مورد نظر خود را تهیه کنید. با چند کلیک ساده، میتوانید از آخرین قیمتها مطلع شوید و سفر خود را با اطمینان کامل آغاز کنید. راه توس در کنار شماست تا سفری دلنشین و خاطرهانگیز را برایتان رقم بزنند.میکنند.
برای سفر به نقاط مختلف ایران میتوانید به سایت بلیط راه توس مراجعه کرده. و با خرید بلیط (هواپیما، قطار یا اتوبوس)، رزرو تور و سایر خدمات مورد نیاز، سفری به یاد ماندنی و پر از خاطرات شیرین را آغاز کنید.
برای اطلاعات بیشتر و رزرو تور یا خرید بلیط:
تلفن تماس: ۰۵۱۳۲۲۳۳۰۰۰
شماره همراه: ۰۹۰۰ ۳۱۱ ۹۰۳۶
وبسایت: راه توس
با بلیط اینجا همراه باشید .