حمام شیخ بهایی اصفهان
اصفهان یکی از کهن‌ترین و دیدنی ترین شهرهای ایران است که با داشتن جاذبه‌های تاریخی متعدد و متنوع از قطب‌های گردشگری در کل کشور محسوب می‌شود . این جاذبه‌های تاریخی بناهای گوناگونی را از خانه‌ها و کلیساها گرفته تا حمام‌های عمومی شامل می‌شوند . حمام‌های ایرانی با داشتن معماری‌های خاص و شاخصه‌های مخصوص به خود در گذشته اهمیت بسیار زیادی داشته اند . با گذشت زمان و پیشرفت جوامع این بناها جنبه خصوصی گرفت و دیگر حمام عمومی ساخته نشد . در حال حاضر حمام‌های تاریخی جنبه گردشگری داشته و بسیاری از آنها به موزه ، زورخانه و … تبدیل شده‌اند . ما در این مطلب از مجله گردشگری بلیط اینجا قصد داریم به معرفی کامل حمام شیخ بهایی اصفهان بپردازیم . علت این انتخاب شهرت این سازه تاریخی و داشتن سیستم گرمایشی راز آلودی است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت .
حمام شیخ بهایی کجاست؟
حمام شیخ بهایی اصفهان در خیابان عبدالرزاق این شهر و در کوچه‌ای با همان عنوان شیخ بهایی واقع شده . این سازه ی تاریخی درون بازار کهنه و در نزدیکی مسجد جامع و هارونیه قرار دارد . موقعیت جغرافیایی حمام و قرارگیری آن در مرکز شهر باعث شده دسترسی راحتی با استفاده از وسایل نقلیه عمومی و یا ماشین‌های شخصی داشته باشد .
تاریخچه حمام شیخ بهایی
حمام شیخ بهایی اصفهان از بناهای به جای مانده دوران صفویه است که به دستور شاه عباس اول و در دوره حکومت او ساخته شد . در واقع شاه عباس اول به شیخ بهایی که دانشمندی بزرگ در عهد خود بود دستور ساخت حمامی با ویژگی‌های خاص داد . شیخ بهایی علاوه بر هنر معماری در علوم فلسفه ، ریاضیات ، منطق و … نیز دستی بر آتش داشت و در حال حاضر بیش از ۸۸ کتاب و رساله از او به یادگار مانده است .
این دانشمند معروف و هنرمند بزرگ حمام را به گونه‌ای ساخت که نحوه گرم شدن آن بسیار راز آلود و شگفت انگیز است . به این صورت که فقط با یک شعله کار کرده و با همان تک شعله گرم می‌شود . حمام شیخ بهایی اصفهان در طول زمان تحت مالکیت افراد گوناگونی قرار گرفت . در حال حاضر هم در اختیار سازمان میراث فرهنگی اصفهان میباشد . این سازه تاریخی در ۲۹ تیر ماه ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید . در حال حاضر این حمام یکی از راز آلودترین حمام‌های اصفهان و حتی جهان به شمار می‌رود .
راز گرم شدن حمام شیخ بهایی
وقت آن رسیده که به بررسی علت اصلی شهرت این حمام بپردازیم . یعنی همان راز گرم شدن حمام شیخ بهایی اصفهان . اصلاً چطور ممکن است گرمابه‌ای بتواند تنها با یک شمع گرم شود ؟ این سوالی بود که ذهن بسیاری از معماران و مهندسان را به خود مشغول کرد . تحقیقات و کاوش‌های زیادی برای پیدا کردن این راز صورت گرفت . بر اساس این تحقیقات مشخص شد که یک سیستم سفالی لوله کشی زیر بنا طراحی شده که در فاصله بین آبریزگاه مسجد جامع و حمام میباشد .
در پی کشف این سیستم محققان به این نتیجه رسیدند که با روش مکش طبیعی گازهایی مثل متان و اکسیدهای گوگردی به مشعل خزینه هدایت می‌شدند . این گازها به عنوان منبع گرما در مشعل سوخته و آب را داغ می‌کردند .
به علاوه یک نظریه دیگر هم مطرح شده که بر اساس آن گازهای نام برده شده مستقیماً از مواد زائد دفن شده و در خود حمام جمع آوری و مورد استفاده قرار می‌گرفته است . برخی دیگر هم می‌گویند چون حمام در کنار عصارخانه جماله اصفهان قرار گرفته سوخت آن از طریق روغن از عصارخانه تامین می‌شده . همه این تحقیقات و نظریات مطرح شده نتوانست به روشنی پرده از راز سیستم گرمایشی حمام شیخ بهایی اصفهان بردارد .
به همین دلیل در سال‌های اخیر یک مخترع مشهدی تصمیم گرفت حمام را به طور کامل شبیه سازی کند تا بتواند سر از راز آن در بیاورد . این مخترع بعد از تحقیقات و تلاش‌های زیاد اعلام کرد که منبع آب گرمابه از طلا میباشد و از آنجا که طلا رساناترین فلز انتقال گرماست توانسته با کمترین حرارت بیشترین انرژی را تولید کرده و منبع آب را گرم کند . او در طی این اکتشاف توانست دو نشان طلا از سوئیس و مسکو دریافت کند .
معماری حمام شیخ بهایی
حمام شیخ بهایی اصفهان نمونه‌ای کامل از هنر و خلاقیت ایرانیان در دوران صفوی و در زمینه معماری میباشد . گرمابه که در دو بخش زنانه و مردانه ساخته شده بوده سقفی گنبدی شکل دارد . کاشی‌های رنگارنگ و نفیسی برای تزیینات داخلی و خارجی سازه استفاده شده . حمام شیخ بهایی نیز مانند بقیه حمام‌های ایرانی دارای سه بخش سربینه ، گرمابه و میان در بوده که هر کدام دمای متفاوتی داشتند .
در واقع هر کدام از قسمت‌های زنانه و مردانه یک سربینه بزرگ دارند . به طور کلی طراحی سازه به شکل هشت ضلعی است و در آن رختکن ، حوضچه ، خزینه ، استخر ، سکوهایی برای نشستن و … طراحی و اجرا شده . معماری حمام شیخ بهایی اصفهان با سایر حمام‌های تاریخی ایران تفاوت چندان و وجه تمایز خاصی ندارد و راز شهرت آن همان سیستم گرمایشی میباشد که کل حمام با یک شعله گرم می‌شده .
وجه تسمیه حمام شیخ بهایی
پیشتر اشاره کردیم که حمام شیخ بهایی اصفهان به دست معمار مطرح ایرانی و دانشمند بزرگ عهد صفویه یعنی شیخ بهایی طراحی و اجرا شد . به همین دلیل این سازه اسرارآمیز به نام معمارش شهرت پیدا کرد است .
بازدید از حمام شیخ بهایی
متاسفانه با وجود شهرت و اهمیت این حمام تاریخی در حال حاضر به جز ویرانه‌ای متروکه چیزی از آن باقی نمانده است . شاید اگر این سازه در یکی از کشورهای پیشرفته بود با همت مسئولین به یک جاذبه ی گردشگری و تاریخی مهم تبدیل می‌شد . اما اکنون و اینجا امکان بازدید از داخل آن وجود ندارد .
با همه این‌ها بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی برای دیدن نمای بیرونی و یا کسب اطلاعاتی در مورد آن به شهر اصفهان رفته از این سازه دیدن می‌کنند . شما هم اگر به اصفهان رفتید و خواستید از مسجد جامع اشترجان و یا سایر جاذبه‌های تاریخی این شهر دیدن کنید سری هم به حمام شیخ بهایی زده و این شاهکار معماری اسرارآمیز را از بیرون تماشا کنید .
مطالب بیشتر درباره اصفهان در مجله گردشگری بلیط اینجا :
مکان‌های تاریخی اصفهان – برگی زرین در قلب تپنده ایران
بازدید از خانه ملا باشی اصفهان
معرفی چهارباغ اصفهان – آشنایی با دیدنی‌های چهارباغ عباسی