در قلب دشت بیکران سیستان، آنجا که روزگاری دریاچه باشکوه هامون پهنه آبی خود را گسترده بود، تنها یک عارضه طبیعی، سیاه و ذوزنقه‌ای شکل، سر از خاک برآورده است: کوه خواجه، که بومیان آن را با نام کهن اوشیدا یا کوه رستم نیز می‌خوانند. این جزیره سیاه بازالتی، نه فقط یک پدیده زمین‌شناختی، بلکه یک موزه روباز عظیم است که تاریخ ایران را از دوران اشکانیان تا ساسانیان و پس از آن، به دوش می‌کشد.
کوه خواجه به دلیل مجموعه‌ای از کاخ‌ها، آتشکده‌ها و دژهای خشتی باشکوه، مورد توجه ارنست هرتسفلد، ایران‌شناس شهیر آلمانی، قرار گرفت و لقب درخشان “تخت جمشید خشتی ایران” را کسب کرد. سفر به این کوه، سفری است در عمق تاریخ، اسطوره و باورهای مشترک زرتشتیان، مسیحیان و مسلمانان. جایی که رازها و نشانه‌های ظهور منجی در دل معماری‌های خاموش آن خفته است. با ما همراه شوید تا پرده از اسرار این کوه مقدس و منحصربه‌فرد برداریم.
معرفی کوه خواجه: جزیره‌ای بازالتی در قلب دشت سیستان
در پهنه گسترده و باستانی دشت سیستان، جایی که افق به دایره‌ای بی‌انتها می‌ماند، ناگهان یک پدیده منحصر به فرد زمین‌شناختی و تاریخی سر بر می‌آورد: کوه خواجه، که نگین سیاه هامون لقب گرفته است. این کوه تنها عارضه مرتفع طبیعی در دشت سیستان است و همچون جزیره‌ای ذوزنقه‌ای شکل از سنگ‌های سخت بازالت سیاه رنگ، با ارتفاعی حدود ۶۰۹ متر از سطح دریا، در میان بستر خشک یا پرآب دریاچه هامون خودنمایی می‌کند. این موقعیت جغرافیایی بی‌نظیر، که در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی شهر زابل قرار دارد، به کوه خواجه هویتی مرموز و اسطوره‌ای بخشیده است.
نام‌ها و هویت‌های کهن: اوشیدا، کوه رستم و راز ابدیت
این کوه اسرارآمیز در طول تاریخ نام‌های متعددی را به خود دیده که هر کدام حامل بخشی از هویت کهن آن است. بومیان سیستان آن را با نام پارسی میانه اوشیدا می‌خوانند که به معنای «ابدی» یا «کوه سحرگاهی» است و آن را با باورهای زرتشتی درباره ظهور منجی (سوشیانت) پیوند می‌دهد. همچنین، در شاهنامه و اسطوره‌های محلی، این مکان به عنوان کوه رستم شناخته می‌شود. اما نام رایج‌تر آن، یعنی کوه خواجه، برگرفته از آرامگاه خواجه مهدی از ارادتمندان خاندان علوی است که مزار وی بر فراز این کوه جای گرفته است. این تنوع نام‌گذاری، کوه خواجه را به یک مرکز مهم فرهنگی و زیارتی تبدیل کرده. که در تقاطع سه دین بزرگ اسلام، مسیحیت و زرتشت قرار دارد.
تخت جمشید خشتی ایران؛ میراث اشکانی و ساسانی در قلب کوه
شهرت جهانی کوه خواجه، پیش از هر چیز، مدیون مجموعه بناهای خشتی عظیم و شکوهمندی است که بر روی فلات قله آن جای گرفته‌اند. این مجموعه به اندازه‌ای با عظمت و منظم است که ارنست هرتسفلد، باستان‌شناس نامدار آلمانی، در دهه ۱۹۲۰ میلادی پس از کاوش‌های خود، لقب درخشان “تخت جمشید خشتی ایران” را برای آن برگزید. کوه خواجه تنها نمونه باقیمانده از یک “دژشهر اشکانی” در ایران محسوب می‌شود. یک قلعه-شهر بزرگ که سبک معماری آن نشان‌دهنده هنر و مهندسی نظامی و شهری دوران پارتیان است .و ادامه حیات آن تا دوره ساسانی نیز مشهود است. این بناهای خشتی به دلیل شرایط اقلیمی خشک منطقه، قرن‌هاست که در برابر باد و زمان ایستادگی کرده‌اند .و داستانی ناگفته از تمدن‌های کهن سیستان را روایت می‌کنند.
کهن دژ کاخا و قلعه کک کهزاد؛ نبض تمدن باستانی
مهم‌ترین بخش تاریخی کوه، مجموعه‌ای است که امروزه با نام‌های قلعه کاخا یا قلعه کافرون شناخته می‌شود. و در دامنه جنوب شرقی کوه واقع شده است. این کهن دژ عظیم، با دیوارهای دفاعی سه‌گانه، دروازه‌های باشکوه، راهروهای تو در تو و حیاط مرکزی، مرکز فرماندهی و زندگی در این قلعه-شهر باستانی بوده است. در بلندترین نقطه و مشرف به این دژ، بنایی دیگر به نام قلعه کک کهزاد قرار دارد. مکانی که در باورهای محلی با اسطوره شاهنامه و نبرد رستم دستان با دیوان پیوند خورده و احتمالا محل شاه‌نشین ارگ بوده است. علاوه بر دژها، وجود آتشکده کوه خواجه با معماری خیره‌کننده و طاق‌ها و ستون‌های هنرمندانه، به وضوح نشان می‌دهد که این کوه، قلب تپنده مذهبی و آیینی سیستان در دوران پیش از اسلام بوده است.
گالری نقاشی‌های دیواری و معماری یونانی-اشکانی؛ تلفیق هنر و قدرت
کوه خواجه به لحاظ هنری و معماری نیز یک نقطه عطف به شمار می‌آید. بناهای این مجموعه به‌ویژه در آتشکده و تالارهای اصلی قلعه کاخا، در گذشته با نقاشی‌های دیواری ارزشمندی مزین بوده‌اند .که متأسفانه بخش اعظم آن‌ها از بین رفته است. با این حال، باقی‌مانده‌ها و توصیفات باستان‌شناسان، از وجود نقش و نگارهایی با رنگ‌های قرمز و آبی حکایت دارد. علاوه بر این، در تزئینات معماری بناها، تأثیر سبک‌های هنری یونانی به وضوح دیده می‌شود. از جمله سرستون‌هایی به سبک دوریگ که با پیچ‌های توماری خاص اشکانی ترکیب شده‌اند. این تلفیق هنری نشان‌دهنده گستردگی نفوذ فرهنگی و هنری سلسله اشکانی در این منطقه است و کوه خواجه را به یک موزه زنده از هنر پارتی تبدیل کرده است.
تقدس سه‌گانه: زیارتگاه ادیان و محل ظهور منجی
اهمیت کوه خواجه فراتر از یک سایت باستانی است. این مکان یک کوه مقدس است که برای پیروان سه دین بزرگ، یعنی زرتشت، مسیحیت و اسلام مورد احترام می‌باشد. در باور زرتشتیان، کوه اوشیدا به معنای «کوه سحرگاهی» یا «کوه نور»، محل ظهور سوشیانت (منجی آخرالزمان) است. این اعتقاد، ریشه در نام و موقعیت جغرافیایی کوه دارد. برای مسلمانان نیز، وجود آرامگاه خواجه مهدی (از دوستداران اهل بیت) در بلندای کوه، این مکان را به یک زیارتگاه مهم تبدیل کرده است. حتی برخی پژوهشگران معتقدند نقوش و تفاسیر خاصی در آثار باستانی کوه خواجه، نشان از احترام و اهمیت آن برای مسیحیان منطقه در دوران گذشته دارد. این تقدس سه‌گانه، کوه خواجه را به نمادی بی‌بدیل از هم‌زیستی و تاریخ مشترک ادیان در فلات ایران تبدیل کرده است.
قلعه‌های خاموش و قبرستان‌های باستانی؛ جاذبه‌های مکمل اوشیدا
تاریخ و رمز و راز کوه خواجه تنها در کهن دژ کاخا خلاصه نمی‌شود. بلکه مجموعه‌ای از بناهای کوچک‌تر و مکان‌های باستانی اطراف، جذابیت این منطقه را دوچندان کرده است. از جمله این بناها می‌توان به قلعه چهل دختران و قلعه سرسنگ اشاره کرد. که بقایای استحکامات نظامی و مذهبی دوران ساسانی و پس از آن هستند .و هر یک با افسانه‌های محلی درآمیخته‌اند. علاوه بر این، سطح مسطح بالای کوه و دامنه آن، محوطه‌ای وسیع به مساحت بیش از ششصد هکتار را در بر گرفته .که مملو از قبور سنگی باستانی و یادگارهای مردمان گذشته سیستان است. بازدید از این محوطه‌ها، فرصتی برای لمس تاریخ آرام و صبور قوم سکاها و مردمان کهن این سرزمین است.
چشم‌انداز بیکران هامون؛ از جزیره سیاه تا دشت پرنده
کوه خواجه، فارغ از اهمیت تاریخی‌اش، یک جاذبه‌ی بی‌نظیر برای طبیعت‌گردی و عکاسی نیز محسوب می‌شود. در سال‌هایی که دریاچه هامون پرآب است، کوه خواجه همچون یک جزیره سیاه با شکوه در میان آبی بیکران خودنمایی می‌کند. و زیباترین و متفاوت‌ترین چشم‌اندازهای طبیعی ایران را خلق می‌کند. حتی در فصول خشکسالی و کم‌آبی، تماشای غروب و طلوع خورشید از فراز کوه بر دشت وسیع سیستان که گاهی به صحنه حضور پرندگان مهاجر تبدیل می‌شود، تجربه‌ای فراموش‌نشدنی است. این تضاد خیره‌کننده میان سنگ‌های بازالتی سیاه و محیط پیرامون، کوه خواجه را به مقصدی منحصر به فرد برای کسانی تبدیل می‌کند که به دنبال تلفیق تاریخ، اسطوره و طبیعت بکر هستند.
راهنمای سفر به خواجه: نکات کاربردی و بهترین زمان بازدید
برای بازدید از کوه اسرارآمیز خواجه، برنامه‌ریزی دقیق می‌تواند تجربه‌ای دلپذیر را رقم بزند. این کوه در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی شهر زابل در استان سیستان و بلوچستان و در نزدیکی شهرستان هامون واقع شده است. دسترسی به کوه خواجه نسبتاً آسان است و از طریق جاده اصلی زابل به زاهدان امکان‌پذیر است. پس از رسیدن به فرعی روستای سرسنگ و روستای لطف‌الله، به پای کوه خواهید رسید. از آنجا، مسیرهای مشخصی برای پیاده‌روی به بالای کوه و بازدید از کهن دژ کاخا وجود دارد. برای بازدید از بناها و مقبره خواجه مهدی، نیازمند حدود ۲ تا ۳ ساعت زمان در نظر باشید. در پای کوه، امکانات رفاهی اولیه برای بازدیدکنندگان فراهم شده است.
دمای سیستان و زمان طلایی سفر
با توجه به آب و هوای گرم و خشک سیستان، بهترین زمان سفر به کوه خواجه و منطقه سیستان، فصول پاییز، زمستان و اوایل بهار است. سفر در اوج گرمای تابستان (خرداد تا شهریور) به دلیل دمای بالا و احتمال وزش بادهای شدید (بادهای ۱۲۰ روزه) توصیه نمی‌شود. اگر خوش‌شانس باشید و دریاچه هامون در پی بارش‌ها یا تأمین حق‌آبه پرآب شده باشد. مناظر کوه خواجه در زمستان و اوایل بهار، به اوج زیبایی خود می‌رسد. در این فصول می‌توانید علاوه بر دیدار از “تخت جمشید خشتی”، از چشم‌انداز آبی و دل‌انگیز هامون و تماشای حیات وحش و پرندگان مهاجر نیز لذت ببرید. و تجربه‌ای متفاوت از اقلیم ایران را به دست آورید.
سفر به نقاط مختلف ایران و جهان با مجموعه گردشگری راه توس
برای تجربه سفری راحت و بی‌دردسر با هما، شما مخاطبان عزیز می‌توانید به سادگی به سایت راه توس مراجعه کرده . و در سریع‌ترین زمان ممکن، بلیت پروازهای مورد نظر خود را تهیه کنید. با چند کلیک ساده، می‌توانید از آخرین قیمت‌ها و برنامه پروازها مطلع شوید و سفر خود را با اطمینان کامل آغاز کنید. هما و راه توس در کنار شما هستند تا سفری دلنشین و خاطره‌انگیز را برایتان رقم بزنند.می‌کنند.
برای سفر به نقاط مختلف ایران می‌توانید به سایت بلیط راه توس مراجعه کرده. و با خرید بلیط (هواپیما، قطار یا اتوبوس)، رزرو تور و سایر خدمات مورد نیاز، سفری به یاد ماندنی و پر از خاطرات شیرین را آغاز کنید.
برای اطلاعات بیشتر و رزرو تور یا خرید بلیط:
تلفن تماس: ۰۵۱۳۲۲۳۳۰۰۰
شماره همراه: ۰۹۰۰ ۳۱۱ ۹۰۳۶
وبسایت: راه توس
با بلیط اینجا همراه باشید .