خانه های تاریخی مشهد
همه ی ما نام خانه های تاریخی را که میشنویم شهرهایی مثل کاشان و یزد اولین جایی است که به ذهنمان می آید . شاید برایتان جالب باشد بدانید که شهر مشهد هم میزبان تعدادی از این خانه هاست که هر کدام تاریخ و داستانی در پس خود دارند . معمولا مسافران در سفر به مشهد انقدر انتخاب های زیادی برای بازدید و تفریح دارند که شاید خانه های تاریخی مشهد به میزانی که باید مورد توجه قرار نگرفته است . اما همیشه هستند کسانی که عاشق تاریخ اند و هر چیزی که از گذشته باقی مانده باشد برایشان جذاب است .
به همین دلیل در این مطلب قصد داریم تعدادی از خانه های تاریخی مشهد را معرفی کنیم. تا اگر شما هم در این دسته از افراد هستید که به تاریخ و جاذبه های تاریخی علاقه مندید با این خانه ها که نشانی از هویت ، تاریخ و فرهنگ مردم مشهد دارد بیشتر آشنا شوید .
خانه توکلی
این خانه تاریخی یادگاری برجای مانده از دوران قاجار است که در خیابان نواب صفوی مشهد ساخته شده . صاحب خانه تاجری به نام کشمیان بوده که البته بعد ها یعنی حدود ۴۰ سال پیش به فردی به نام توکلی فروخته شده است .
کاشی کاری ها و آجر کاری های خانه توکلی بسیار نفیس است که در همه ی قسمت های ساختمان به چشم میخورد .
در نمای ساختمان ستون های آجری ساخته شده که با کتیبه هایی که در بالای آنها دیده میشود ظاهر خانه را با شکوه جلوه میدهد . روی این کتیبه های کاشی کاری شده آیاتی از قرآن حکاکی است . فضاهای داخلی این خانه به وسیله ارسی از یکدیگر جدا شده .
این عمارت تاریخی در فهرست آثار ملی ثبت شده و در حال حاضر به پایگاه میراث فرهنگی در محدوده حرم مطهر تبدیل شده است .
خانه داروغه
این خانه تاریخی هم مربوط به دوره قاجار است که در کوچه ی داروغه مشهد واقع در راسته مسگران قرار دارد . این عمارت توسط معماران و طراحان روسی ساخته شده و دستور ساخت آن را داروغه آن وقت مشهد یعنی محمد یوسف خان هراتی داده است . او از این بنا به منظور منزل شخصی برای برگزاری مهمانی ها و مراسم رسمی و میزبانی از مهمانان خارجی استفاده میکرده است .
گویا تا همین سه دهه گذشته نیز این خانه کاربری مسکونی داشته اما در سال ۱۳۶۶ از طرف وراث به نمایندگان یکی از هیئت‌های مذهبی روستای شهیدیه شهرستان میبد یزد فروخته شد .
از آن سال تا سال ۹۱ به عنوان محلی برای برگزاری مراسم مذهبی و اسکان هیئت ها مورد استفاده قرار گرفت و در سال ۹۱ شهرداری این خانه را تحت تملک خود قرار داد و آن را مرمت کرد . تا امروز به عنوان یکی از خانه های تاریخی مشهد در معرض بازدید گردشگران و علاقه مندان به معماری تاریخی و فرهنگ و هنر قرار بگیرد .
معماری خانه
طراحی خانه داروغه سبکی خاص دارد و در آن از معماری ایرانی و روسی به طور تلفیقی استفاده شده . این خانه یک حیاط باصفا دارد که با باغچه هایی زیبا آراسته شده . حوض وسط حیاط و گلدان های دور آن در کنار ایوان های طاقدار خانه نشان از سبک معماری ایرانی در آن است . از طرفی آجر های قالبی ، تزئینات چوبی زیر سقف ها ، کاشی کاری های هفت رنگ و تندیس های گچی و آجری ، رنگ و بویی از نفوذ معماری روسی را به نمایش میگذارد .
خانه داروغه دو بخش زمستان نشین و تابستان نشین دارد . در بخش زمستان نشین آن وسایل گرماساز قرار داده شده و مطبخ را در زیر این قسمت ساخته اند . حوض های آب جاری و اتاق های بادگیر نیز در بخش تابستان نشین در خنک کردن دما کمک میکرده اند .
خانه داروغه اولین عمارتی است که در مشهد حمام شخصی داشته . همچنین اولین شومینه مشهد نیز در این خانه تعبیه شده . شما در سفر به مشهد میتوانید همه روزه به جز جمعه ها از این بنای تاریخی باشکوه دیدن کنید .
خانه ملک
این بنا که در گذشته بسیار وسیع تر و گسترده تر بوده و در حال حاضر تنها بخش بیرونی آن که شامل دو طبقه است بر جای مانده . طبقه بالای بنا سقفی مشبک و منبت کاری شده دارد .
این خانه در خیابان امام خمینی مشهد و روبروی ساختمان دارایی قرار دارد و از آن به عنوان یک مرکز اداری ، فرهنگی و هنری استفاده میشود . این مرکز فرهنگی با حضور هنرمندانی به صورت کارگاه های زنده هنری به فعالیت میپردازد . خانه ملک در سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در سال ۱۳۸۵ به عنوان خانه توریست انتخاب شد .
زیر بنای خانه ملک ۶۰۰ متر و در زمینی با مساحت ۱۶۵۹ متر ساخته شده است . المان های معماری سنتی و اروپایی در همه جای این بنا به چشم میخورد .
خانه ملک نیز مربوط به دوره قاجار است و مالک آن فردی به نام حاج حسین ملک بوده است . کتابخانه ملی ، باغ وکیل آباد و دو بیمارستان در مشهد نیز از موقوفه های این فرد نیکوکار مشهدی است .
خانه پیشه وران
شاید بتوان گفت معروف ترین خانه ی تاریخی مشهد خانه پیشه وران است . دقیقا مشخص نیست که ساخت خانه مربوط به چه سالی است اما گویا این بنا هم متعلق به اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی میباشد .
این عمارت تاریخی نیز دارای دو بخش تابستانی و زمستانی است که در اتاق های تابستانی آن بادگیر هایی برای خنک شدن هوا ساخته شده .اتاق های زمستانی نیز با نوعی پوشش بافتی ساخته شده که دما را معتدل نگه میدارد .
خانه پیشه وران در منطقه هشت مشهد و در خیابان آخوند خراسانی قرار دارد و تا کنون چند باری بازسازی شده است . اگرچه خانه تحت مالکیت شهرداری منطقه بوده است اما در آن تلاش شده که سبک زندگی و وسایل زندگی مشهدی ها در آن دوران را به نمایش بگذارند .
اخیرا این عمارت تبدیل به یک کافه ی بسیار دنج و زیبا به نام کافه حوالی شده که ما در مطلب کافه سنتی های مشهد به معرفی آن پرداختیم . با رفتن به این کافه میتوانید ضمن بازدید از خانه با نشستن در آن و صرف غذا یا نوشیدنی دقایقی را در یک فضای سنتی و اصیل سپری کنید .
خانه رجایی
یکی دیگر از خانه های تاریخی مشهد خانه رجایی نام دارد . این خانه در یکی از قدیمی ترین محله های مشهد یعنی کوچه پرتو ( سرشور ۲۰) واقع شده است و میراثی از دوره قاجار است .نمای اصلی و بزرگ عمارت به صورت متقارن طراحی شده و یک حوض زیبا با سه باغچه ای که در حیاط قرار دارند در اولین نگاه شما را جذب فضای سنتی و اصیل خانه میکند . کف حیاط با آجر قداقی فرش شده و به رنگ سیمان خاکستری است . تزئینات داخلی بنا از آجرکاری به همراه کتیبه ها و نقش برجسته هایی نفیس است .
خانه رجایی تا همین دوسال پیش مسکونی بوده و خاندان رجایی در آن سکونت داشتند . در دوسال اخیر خانه رجایی به عنوان مسافر خانه تغییر کاربری داده و قسمت هایی به آن اضافه شده .
فرهنگسرای بهشت
آخرین بنای تاریخی که به شما معرفی خواهیم کرد فرهنگسرای بهشت است . این عمارت در محله سراب مشهد که در گذشته سرآب قنات قریه سناباد بوده قرار دارد . قدمت بنا ۸۰ سال و مربوط به دوره پهلوی اول است و در ابتدا یک دبیرستان به نام دبیرستان مستوفی بوده و در سال ۱۳۸۳ به فرهنگسرا تغییر کاربری داده . در سال ۱۳۸۴ فرهنگسرای بهشت در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد .
