تپه هگمتانه همدان
یکی از مهمترین و ارزشمندترین آثار باستانی ایران در دل شهر زیبا و تاریخی همدان قرار گرفته است . این جاذبه که به دلیل قرار گرفتن روی یک بلندی به آن تپه هگمتانه همدان می‌گویند در واقع شهری کهن است که قدمت آن به بیش از ۳ هزار سال پیش می‌رسد . هگمتانه از قدیمی‌ترین شهرهای ایران محسوب می‌شود که به عبارتی اولین پایتخت ایران زمین و مرکز حکومت مادها بوده است . این منطقه همچنین در دوره‌های بعد به پایتخت تابستانی هخامنشیان اشکانیان و ساسانیان هم تبدیل شده .
داشتن قدمتی بالا و کشف آثار بسیار مهمی در پی حفاری‌های این منطقه آن را به یکی از مهمترین و مشهورترین دیدنی‌های تاریخی ایران تبدیل کرده است . در ادامه با مجله گردشگری بلیط اینجا همراه باشید تا شما را با این منطقه کهن در شهر همدان بیشتر آشنا کنیم .
تپه هگمتانه کجاست؟
همانطور که در مقدمه هم اشاره کردیم تپه هگمتانه در مرکز شهر همدان و در دل بافت تاریخی آن واقع شده است . فاصله این جاذبه با میدان اصلی شهر یعنی میدان امام خمینی چندان زیاد نیست و گردشگران و مسافران می‌توانند با انواع وسایل نقلیه عمومی یا شخصی خود به راحتی خود را به آن رسانده و از آن بازدید کند .
به این دلیل که شهر تاریخی هگمتانه بر روی پشته‌ای بیضی شکل واقع شده به آن تپه هگمتانه همدان می‌گویند . اگر از تهران قصد سفر به این منطقه را دارید باید حدود ۳۲۰ کیلومتر یعنی ۳ الی ۴ ساعت رانندگی کرده تا به همدان برسید . بعد از رسیدن به همدان به میدان اصلی شهر یعنی میدان امام خمینی بروید و در خیابان اکباتان مسیر خودتان را تا پایگاه ملی میراث فرهنگی و گردشگری هگمتانه ادامه دهید .
معرفی تپه هگمتانه
وسعت منطقه‌ای که شهر هگمتانه روی آن ساخته شده است چیزی حدود ۳۰ هکتار است به همین دلیل پهناورترین تپه باستانی ایران محسوب می‌شود . البته اگر بخواهیم بخش‌های قدیمی که امروزه از بین رفته است را هم محاسبه کنیم این مساحت به بیش از ۳۵ هکتار می‌رسد . وجود معابر سنگ فرش شده ، آجرهای مربعی شکل، شبکه‌های آبرسانی مهندسی شده آن هم در آن زمان باعث شده شهر هگمتانه یک اثر خارق‌العاده تاریخی به شمار رود که معماری و نقشه منظم آن بازدید کنندگان را حیرت زده می‌کند .
هرودوت تاریخ نگار معروف قدمت این شهر را به زمان دیاکو منتسب می‌کند و می‌گوید در آن زمان این منطقه ۷ دیوار داشته که رنگ هر کدام به رنگ یکی از سیاره‌ها بوده است . تپه هگمتانه همدان نمادی از هویت تاریخی ایران و شکوه و عظمت گذشتگان است که در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده .
تاریخچه تپه هگمتانه همدان
هگمتانه و همدان هر دو به معنی گرد هم آمدن و تجمع می‌باشد. به همین دلیل بسیاری از باستان‌شناسان می‌گویند این منطقه پس از شکل‌گیری دولت مادها محلی برای گردهمایی بوده است . در واقع دیاکو نخستین پادشاه مادها قصر پادشاهی و خزانه‌داری را در قلعه هفتم قرار داد . در ادامه به بررسی تاریخچه این منطقه در دوره‌های مختلف خواهیم پرداخت .
مادها
بر اساس بررسی‌های انجام شده احتمالاً تپه هگمتانه همدان در قرن ۱۷ قبل از میلاد مسیح و به دست قوم ماد تاسیس شده و به عنوان اولین پایتخت شاهان ایرانی لقب گرفته است . البته عده ای دیگر از مورخان معتقدند این منطقه مجموعه‌ای از کاخ‌ها و عمارت‌هاییست که از زمان حکومت مادها و هخامنشیان بر جای مانده . اما بر اساس نظریه‌هایی که هرودوت تاریخ نگار معروف مطرح می‌کند هگمتانه یک عمارت یا کاخ اصلی داشته که دور تا دور آن را ۷ دیوار متحدالمرکز احاطه کرده بوده است . طراحی این دیوارها به این گونه بوده که بخش درونی هر دیوار از بخش بیرونی آن ارتفاع بیشتری داشته .
هخامنشیان
گویا تپه هگمتانه همدان پس از کنار رفتن حکومت مادها دیگر آن شکوه و رونق گذشته را نداشته است . اما چون موقعیت جغرافیایی آن به گونه‌ای بوده که برای گذر از تخت جمشید به سارد از آن گذر می‌کردند به عنوان پایتخت تابستانی پادشاهان هخامنشی انتخاب شده . به همین دلیل در دوره هخامنشیان دوباره شهری مهم و آباد می‌شود . متاسفانه بعد از رویارویی و جنگ داریوش سوم با اسکندر این منطقه به طور کامل ویران می‌شود . اما داریوش سوم کاخی بزرگ در آن بنا می‌کند که هشت در آهنی داشته . این کوشک مخفیگاهی برای دارایی‌ها و گنجینه‌های پادشاهان بوده است .
پارت‌ها
بر اساس نوشته‌ای که در تندیس هرکول واقع در بیستون وجود دارد شهر باستانی هگمتانه تا زمان پادشاهی مهرداد یکم پابرجا بوده و سقوط نکرده است. همچنین در سال ۱۳۰ قبل از میلاد ؛ آنتیوخوس هفتم که سودای برگرداندن قدرت سلوکیان را در سر داشته برای مدتی در این شهر قامت می‌کند . پارت‌ها هم مانند هخامنشیان این منطقه را به عنوان پایتخت تابستانی خود انتخاب می‌کنند . همچنین آن را محل ضرابخانه سلطنتی در نظر می‌گیرند .
معماری هگمتانه
مدت‌هاست که کاوشگران در حال بررسی و جستجوی این منطقه هستند و این حفاری و کاوش تاکنون هم ادامه دارد . بر اساس این اطلاعات به دست آمده تپه هگمتانه همدان معماری و نقشه بسیار منظمی داشته . به علاوه یک شبکه آبرسانی عظیم در آن دوران بر شگفتی این منطقه می‌افزاید . در ادامه بخش‌های مختلف این جاذبه باستانی را بررسی خواهیم کرد .
هفت قلعه تو در تو
در واقع شهر هگمتانه یک قصر بسیار بزرگ و باشکوه بوده است و قلعه‌های تو در تور را شامل می‌شده . این هفت قلعه همگی به هم متصل بودند و بر اساس نظر محققان واحدهای مسکونی در کنار آنها واقع شده است . گفته می‌شود دیاکو برای اینکه قوم ماد به کاخ پادشاهی نزدیک باشند دستور به ساخت ساختمان‌های مسکونی در کنار قلعه‌ها می‌دهد . این قلعه‌ها هر کدام کاربری خاص خود را داشتند . مثلاً قلعه هفتم کاخ پادشاه بوده . یک مورخ یونانی می‌گوید کاخ به گونه‌ای ساخته شده بوده که دیوار یا بخشی از آن بدون تزیین‌هایی از طلا و نقره دیده نمی‌شده است .
واحدهای مسکونی
همان طورکه اشاره کردیم دیاکو پادشاه مادها دستور به ساخت بخش‌های مسکونی در کنار هفت قلعه تو در تو داده است . این واحدهای مسکونی با معماری خشتی و در ابعاد ۵/۱۷ در ۵/۱۷ طراحی و ساخته شده است . همچنین نظم و قرینگی در آنها وجود داشته . به این گونه که در حد فاصل دو سری از واحدها معبری به عرض سه و نیم متر به چشم می‌خورد . این مجموعه توسط حصارهایی که در فاصله ۹۰ متری قرار داشتند احاطه شده است .
شبکه آبرسانی
این همان جاییست که باعث حیرت کاوشگران و بازدیدکنندگان می‌شود . وجود یک شبکه آبرسانی پیشرفته و منظم آن هم در آن زمان حقیقتا که شگفت انگیز است . این شبکه به گونه‌ای طراحی شده که فاصله بین کانال‌های آب راه‌های عبوری با عرض بالغ بر سه و نیم متر قرار می‌گرفته . مسیر این راه‌های عبور از شمال شرق به جنوب غرب امتداد داشته و کف آنها با آجرهای مربعی شکل پوشانده شده است .
آثار باستانی هگمتانه
در حفاری‌های انجام شده این شهر تاریخی آثار باستانی مهم و ارزشمندی به دست آمده است . جام‌ها و نقره‌های طلا ،کاسه‌های سیمین، لوح‌های زرین و… بخشی از این آثار است که قدمت بیشترشان به دوره هخامنشی برمی‌گردد .این اشیا اطلاعاتی به خط میخی در روی خود دارند . بعضی از آنها در خارج از کشور نگه داشته می‌شوند . تعدادی از مهمترین آنها عبارتند از :
جام و کاسه طلایی
لوح زرین آرشام
لوح داریوش دوم
جام نقره اردشیر یکم
لوح زرین آریارمنه
پایه ستون سنگی
برای آشنایی بیشتر با شهر همدان به مطالب زیر در مجله گردشگری بلیط اینجا مراجعه کنید :
راهنمای سفر به همدان | هر چیزی که باید در مورد همدان بدانید
پایتخت نخستین تمدن ایران- همدان، شهر هخامنشی