دیدنی ترین خانه های تاریخی یزد کدامند ؟

قدم زدن در کوچه پس کوچه های یزد مثل این است که در زمان سفر کرده و در تاریخ اصیل و پرقدمت ایران پا بگذارید . یزد اولین شهر خشتی ایران و دومین شهر تاریخی جهان است که اصالت و صفا و صمیمیت از مردمان گرم و دوست داشتنی اش به خشت های خانه های آن نیز نفوذ کرده .

خانه های تاریخی یزد بخشی از جاذبه های گردشگری این شهر است که معماری آنها تاریخ و فرهنگ ایران را به نمایش میگذارد . این خانه های غالبا خشتی که بیشتر به بازرگانان و افراد برجسته تعلق داشته امروزه بسیار مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار گرفته . موقعیت جغرافیایی و شرایط آب و هوای کویری یزد باعث شده شکل خاصی از معماری در این خانه ها حاکم شود تا برای مقابله با گرمای یزد مناسب باشد . وجود بادگیر های بلند، آب انبار و …در اکثر این خانه ها بخشی از این معماری گفته شده است .

ما در این مطلب در نظر داریم به معرفی خانه های تاریخی یزد بپردازیم . اگرچه تاکنون ۳۲۳ خانه تاریخی در استان یزد به ثبت آثار ملی ایران رسیده است ، ما در این جا به بررسی چند نمونه از معروف ترین آنها بسنده میکنیم .

خانه لاری ها

خانه لاری ها از معروف ترین و دیدنی ترین خانه های تاریخی یزد است که از دوران قاجار به یادگار مانده است . این خانه توسط محمد ابراهیم لاری ، از تجار سرشناس آن دوران که از لار به یزد آمده بود در سال ۱۲۸۶ ساخته شده است. مساحت آن ۱۷۰۰ متر و زیربنای خانه ۱۲۰۰ متر است .

معماری و ساخت این خانه بسیار خاص و قابل توجه است و از ویژگی های آن چهار فصل بودن خانه است . در واقع هر ضلع خانه مناسب یک فصل طراحی شده . ضلع شمالی خانه مختص فصل زمستان بوده و ضلع جنوبی آن که تالار و بادگیر را در خود جای داده است، مناسب فصل تابستان طراحی شده . همچنین در قسمت غربی این خانه بهار خواب واقع شده و قسمت شرقی آن برای فصل پاییز در نظر گرفته شده است. خانه لاری ها کاملا مجلل بنا شده و دارای  ۲۲  اتاق، ۳  حیاط، ۶ باب خانه، ایوان‌ها و تالارهای متعدد میباشد . حیاط اصلی مستطیل شکل و بسیار بزرگ طراحی شده و تالار ها، ایوان ها و اتاق ها در اطراف آن قرار گرفته است .

در معماری خانه فرهنگ ایرانی و اسلامی به تمامی در نظر گرفته شده و بخش های مختلف آن برای حفظ حریم خصوصی و سبک زندگی اسلامی- ایرانی به درستی طراحی شده .

درها و پنجره های اتاق ها رو به ایوان بزرگ باز میشود و بادگیر های بلندی در پشت آن ساخته شده است .آیینه کاری ها ، نقاشی های و گچبری اتاق ها بسیار زیبا و دیدنی است و نمونه ای عالی از خانه های اعیانی آن دوره را در مقابل چشمانتان ترسیم میکند .

این خانه مدتی به عنوان خانقاه  نعمت اللهی مورد استفاده قرار گرفته و در سال ۱۳۷۵ به ثبت آثار ملی ایران رسیده است و  به عنوان مرکز اسناد سازمان میراث فرهنگی نیز در نظر گرفته شده بود .

خانه کلاهدوز ها

قدمت این خانه هم به دوره قاجار برمیگردد و در سال ۱۲۶۹ توسط علی اکبر کلاهدوز از تجار معروف آن دوره ساخته شده است . خانه کلاهدوز که به موزه آب معروف است دارای پنج طبقه با ۷۲۰ متر زیربنا بوده که کاربرد هر طبقه آن متفاوت است .طبقه دوم خانه به دلیل دمای کم و مناسب برای نگهداری مواد غذایی استفاده می‌شده. طبقه سوم دارای دالان‌های مختلف برای روزهای گرم تابستان است و در بازدید طبقه چهارم ، می‌توانید از اتاق ارسی، پنج‌دری، تالار و آشپزخانه دیدن کنید. تالار آیینه و آیینه‌ کاری‌هایش در این بخش بسیار چشمگیر و جذاب است. طبقه پنجم عمارت را چاه‌ خانه نام گزاری کرده اند. در این طبقه افرادی با استفاده از چرخ چاه، آب را از قنات‌ها بالا می‌کشیدند و آن را در منبعی می‌ریختند که ساکنان خانه از طریق آب لوله‌کشی از آن استفاده کنند.

تالار آیینه زیباترین قسمت این خانه است . این بنا که در مجاورت میدان امیر چخماق یزد قرار دارد در گذشته دو قنات به نام های رحیم آباد و زارچ از زیر آن عبور میکرده که هنوز هم قنات دوهزار ساله زارچ در زیر حیاط این بنا جریان دارد .

این عمارت علاوه بر اینکه میزبان خاندان کلاهدوز بوده ؛ دو خانواده از خدمتکاران سیاهپوست نیز در آن و خانه مجاور آن سکونت داشتند . خانه کلاهدوز ها از بخش های متعددی تشکیل شده .

این خانه در حال حاضر در موضوع آب شهر یزد فعالیت دارد و در آن ابزاری برای حفر قنات و آبرسانی در معرض نمایش قرار دارد . همچنین میتوانید از ظرف‌های سفالی، ظرف‌های شیشه‌ای، شیرهای برداشت آب، کلنگ‌ های ویژه برای چاه‌کنی و کاریز به اضافه چاه و قنات قدیمی موجود در این خانه دیدن کنید.

اتاق اورسی ، اتاق پنج دری ، اتاق دالان ، اتاق بادگیر، تالار و … بخش هایی از اصلی ترین بنای این عمارت تاریخی است .

خانه رسولیان

خانه تاریخی رسولیان با ۱۱۰ سال قدمت جلوه ای دیگر از معماری سنتی و قدیمی یزد است که در مرکز بافت قدیم آن واقع شده .

ساخت این بنا به سال ۱۲۸۳ یعنی سال های آخر حکومت قاجار برمیگردد که به درخواست میرزا کاظم رسولیان و توسط استاد محمد حسن محمد رحیم انجام گرفته است . این عمارت تا همین اواخر نیز مسکونی بوده اما در سال ۱۳۶۸ وقف به دانشگاه یزد شده و پس از مرمت به دانشکده معماری یزد تغییر کاربری داده .

این عمارت شامل دو بخش بیرونی و اندرونی است . بخش بیرونی آن شامل اتاق  ارسی، حوضخانه، تالار، زیرزمین و بادگیر است و بخش اندرونی که قسمت خصوصی خانه است  از اتاق های سه دری، پنج دری، بادگیر، تالار، کلاه فرنگی، ارسی و حیاط مشجر تشکیل شده . در فاصله بین حیاط اندونی و بیرونی خانه نیز حمام ساخته شده .حیاط بیرونی، محل پذیرایی از میهمانان و برگزاری مراسم و روضه خوانی برای امام حسین (ع) بوده است .

آرامگاه استاد محمدکریم پیرنیا، پدر معماری سنتی ایران  در دل  این خانه قرار دارد از همین جهت ارزش و محبوبیت آن بین دانشجویان هنر و معماری دوچندان است .

خانه تاریخی مرتاض

خانه تاریخی مرتاض یکی دیگر از این بناهای منعکس کننده فرهنگ و معماری اصیل ایرانی است که به درخواست علی آقا شیرازی از تاجران به نام یزد ساخته شده . بازماندگان علی آقا شیرازی بعدها لقب علایی و مرتاض گرفتند . به همین علت این بنا به خانه مرتاض شهرت یافت . این عمارت هم مانند سایرین ، بازمانده دوران قاجار است . معماری و طرح کلی آن مشابه بقیه بناهای ذکر شده است .

این بنا دو طبقه است و بخش بیرونی و اندرونی این خانه هر کدام دارای حیاط و ورودی جداگانه است که حیاط اندرونی تقریبا سه برابر حیاط بیرونی مساحت دارد. تالار بزرگ واقع در اندرونی از بناهای اطراف بلند تر است و بر حیاط اندرونی تسلط کامل دارد . این دو حیاط که فضایی مستقل از یکدیگر دارند از طریق راهرویی به هم متصل میشوند که با چند پیچ از گوشه حیاط کوچک تا گوشه جنوبی حیاط اصلی امتداد پیدا کرده . مهم ترین قسمت حیاط بزرگ ایوانی ست بلند که بادگیر  در آن است .

این خانه در دهه ۷۰ از طرف دکتر حاجب مرتاض و دکتر هدی مرتاض به دانشکده معماری دانشگاه یزد اهدا گردیده .

در این باره بیشتر بخوانید : آشنایی با جاهای دیدنی یزد